Τουρκία Turkey


Φωτογραφίζω Μουσουλμάνους εδώ και 25 χρόνια στην Ελλάδα, Αλβανία, Βοσνία, Σερβία, Κόσοβο, Βουλγαρία, ΠΓΜΔ και Τουρκία. Είδα τον πόλεμο στην Γιουγκοσλαβία και την ανάπτυξη του Ισλάμ στο Σεράγεβο, το Κόσοβο και την Αλβανία. Οι Μουσουλμάνοι μετανάστες στη Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ισπανία, Βρετανία, Βέλγιο, που φωτογραφίζω τώρα μοιάζει να μη διαφέρουν με τους Μουσουλμάνους που είδα χρόνια νωρίτερα στο Ιράν και στο Ιράκ ή απο αυτούς στην Αλγερία σήμερα.

Δεν κρίνω, επαινώ ή καταδικάζω. Όμως, το να εισαι ανεκτικός και έτοιμος να δεχτείς τις διαφορές, δεν είναι αρκετό. Ειναι επιτακτικό να αναγνωρίσουμε την ύπαρξη αλήθειας διαφορετικής από αυτήν που έχουμε μάθει και να έχουμε ένα όραμα που αναμειγνύει πολιτισμούς.

Περί του "Ισλάμ" της Φανής Σαρρή

Σε ανταμείβει πλουσιοπάροχα το φωτογραφικό οδοιπορικό μιας Ελληνίδας στη ζωή γυναικών του ισλαμικού κόσμου.

Είμαστε, δυστυχώς, τόσο συνηθισμένοι να διαβάζουμε, ν' ακούμε και να βλέπουμε αρνητικές γενικεύσεις για τους λαούς του μουσουλμανικού κόσμου, ώστε αποτελεί απόλαυση και πνευματική ανάταση να βλέπει κανείς μια εικαστική μελέτη ελεύθερη, ανοιχτή, και φιλική προς άλλα έθνη και άλλους λαούς.

Προερχόμενος από οικογένεια όπου ο πατέρας ήταν μουσουλμάνος από τη Δαμασκό της Συρίας, την εποχή της οθωμανικής αυτοκρατορίας, και η μητέρα Ρωμιά από τη Σμύρνη, γνωρίζω δύο βασικούς πολιτισμούς.

Στην ιστορική περίοδο που ζούμε, δυστυχώς συνειδητοποιούμε περισσότερο τις συγκρούσεις παρά τους δεσμούς που μας ενώνουν όλους, δεσμούς ριζωμένους στην κοινή μας ανθρωπιά, από την οποία διακλαδίζονται οι πολλαπλές πολιτισμικές μας διαφορές, που αποτελούν τον πλούτο, την ποικιλότητα που καθιστούν συναρπαστική την παρακολούθηση και τη μελέτη της ανθρώπινης εμπειρίας.

Αυτό το έργο επωμίστηκε η Φανή Σαρρή. Έθεσε το καλλιτεχνικό της ταλέντο στην υπηρεσία ενός σκοπού υψηλού, ταξιδεύοντας σε διάφορες χώρες όχι για να κρίνει, να επαινέσει ή να καταδικάσει, αλλά για να πλησιάσει, να μοιραστεί τη ζωή της με άλλες γυναίκες που βιώνουν άλλους τρόπους ζωής. Η δουλειά της δεν είναι φωτορεπορτάζ αλλά εικαστικό δοκίμιο, μια κατανόηση μέσω της ματιάς και όχι του λόγου. Η δουλειά της έχει κάτι το κινηματογραφικό, γιατί πάνω απ' όλα έχει κίνηση. Πολλά είδη κίνησης.

Καταρχήν είναι η κίνηση της ίδιας από χώρα σε χώρα, σε χώρες αλλιώτικες μεταξύ τους. Το καθεαυτό ταξίδι της αντλεί ενέργεια από τις κινήσεις της καρδιάς της, στη ματιά της υπάρχει μια ερωτική σχέση ανάμεσα στην ίδια και στους τρόπους ζωής που συναντά. Η φωτογραφία εύκολα και συχνά μπορεί να καταλήξει εκπόρνευση, ψυχρή και αδίστακτη... Όμως εδώ βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μια γυναίκα που αφιέρωσε χρόνο για να δει μιαν άλλη γυναίκα μέσα από μια σιωπηλή αλληλεγγύη. Τί είδε λοιπόν, τί μας δίνει να δούμε;

Βλέπουμε γυναίκες στα σπίτια τους. Η επίπλωση είναι λιτή αλλά τα σπίτια είναι γεμάτα χρώμα. Οι έγχρωμες αυτές φωτογραφίες ταιριάζουν απόλυτα στο σκοπό της Φανής Σαρρή: μας λένε: μη νομίσετε ότι η ζωή αυτών των γυναικών είναι ανιαρή, ότι το περιβάλλον είναι θλιβερό ή καταθλιπτικό. Αντίθετα όταν κοιτάξεις προσεκτικά βλέπεις ότι τα σπίτια έχουν χαλιά, που παραμένουν στην ισλαμική παράδοση το κύριο στοιχείο επίπλωσης γιατί ζεσταίνουν το σπίτι, εξυπηρετούν ως καθιστικό και χώρος υποδοχής, και ως κλίνη όπου κοιμάται η οικογένεια, και πληρούν μείζον αισθητικό λειτούργημα. Οι φτωχοί χρειάζονται την ομορφιά τόσο όσο και οι πλούσιοι, και συχνά είναι πιό ευαίσθητοι στην ομορφιά από τους πλουσίους, και βρίσκουν ομορφιά σε μικρά πράγματα, ακόμη και στα κατσαρολικά τους, όταν αστραφτοκοπούν, στα λινά και στις κουβέρτες, κλπ... και πάντα υπάρχουν φωτογραφίες στους τοίχους, οικογενειακές φωτογραφίες κυρίως.

Τα πάντα εκφράζουν πόθο για χρώμα: τα ενδύματα έχουν ζωηρά χρώματα, με παραδοσιακά μοτίβα, πολιτιστική κληρονομιά τόσο πολύτιμη όσο και τα εκθέματα των μουσείων μας. Και οι τοίχοι είναι βαμμένοι με ζωηρά χρώματα αφενός για τη συντήρησή τους και αφετέρου για την τέρψη των ματιών: τα χρώματα αυτά προσφέρουν κάτι περισσότερο από τέρψη, προσφέρουν ένα ψυχικό στήριγμα ώστε το περιβάλλον αν μην γίνει στείρο και θλιβερό.

Σε όλη αυτήν τη μαρτυρία υπάρχει διάχυτη μια γενική αίσθησης χαράς: μιας χαράς σοβαρής και ήμερης, μιας ευχαριστίας προς τον Θεό από μια πολιτιστική παράδοση που ποτέ δεν λησμονεί τη θεία παρουσία, στις ευτυχίες και στις δυστυχίες.

Δεν ξέρω πώς έγινε, αλλά η Φανή Σαρρή κατόρθωσε να απεικονίσει τον εσωτερικό κόσμο αυτών των ανθρώπων - ανθρώπων που στις φωτογραφίες αυτές είναι σε κίνηση και των οποίων ο εσωτερικός κόσμος ακροβατεί ανάμεσα σ' έναν παραδοσιακό τρόπο ζωής και στην πορεία τους προς το μέλλον με βήμα τελείως δικό τους, με ρυθμό που τόσο συχνά διαμορφώνεται από τους πολέμους και τον αναβρασμό που υφίστανται.

Η Φανή Σαρρή μας δείχνει ότι υπάρχει χαρά στις ανθρώπινες σχέσεις γενικά, στον γάμο και στις ερωτικές σχέσεις. Δεν κρίνει, δεν επαινεί, δεν καταδικάζει. Απλώς βλέπει. Πίσω όμως από τη ματιά της υπάρχει γενναιόδωρη αγάπη που περιβάλλει τις εικόνες της μ' έναν τρόπο διάφανο και συνάμα υπαινικτικό, μια αγάπη που σπανίζει στη σύγχρονη καλλιτεχνική έκφραση. και η αγάπη αυτή που προβάλλουν τα έργα της μας τυλίγει στην ακτινοβολία της.


Etel Adnan (μετάφραση: Γαβριήλ Πεντζίκης)

Οι μουσουλμάνοι της Ελλάδος.

Οι μουσουλμάνοι της Eλλάδος, οι κάτοικοι της περιοχής της Θράκης και οι ακρίτες των ορεινών της όγκων με τις ποικίλες ταυτότητες «αυτο» και «ετερο» προσδιορισμού τους στην πάροδο της μακράς ιστορίας τους, προ και μετά μουσουλμανικής, αποτελούν το αντικείμενο της διερευνητικής ματιάς της φωτογράφου Φανής Σαρρή κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990.

Αυτόν τον τόπο και τους ανθρώπους του αποτυπώνει με τον φωτογραφικό της φακό αμέσως μετά το σήκωμα της «μπάρας» στους ορεινούς όγκους της Δυτικής Θράκης. Μιάς «μπάρας», που κατέρρευσε μαζί με τις παγκόσμιες ψυχροπολεμικές κατασκευές, ο μύθος των οποίων άφησε τα αποτυπώματά του στους κατοίκους και άλλων ορεινών παραμεθορίων περιοχών της χώρας και τους κράτησε μακριά από τον υπόλοιπο κόσμο των αστικών και ημιαστικών κέντρων για αρκετές δεκαετίες. Όσοι δεν ξεριζώθηκαν παρέμειναν όρθιοι στον τόπο τους, σχεδόν ανέγγιχτοι από την «πρόοδο» και την επέλαση του «πολιτισμού».

Ο φακός της Φανης Σαρρή εστιάζει στην καθαρότητα των γυναικείων προσώπων, στον μυσταγωγικό χαρακτήρα των τοπικών εορτών, στην καθημερινή ζωή και τις πρακτικές της, με την φύση να στεφανώνει και να ορίζει απλόχερα τις σχέσεις των ανθρώπων: χρώματα, βλέμματα, κυματισμοί κινήσεων και σκιών, ακόμη και αρώματα αναδύονται από τις φωτογραφίες. Οι στιγμές χαράς και επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων καδράρονται σε επιβλητικές βουνοπλαγιές, που μετατρέπονται σε φιλόξενες για τον άνθρωπο φωλιές, με το διαυγές φως διάχυτο και άπλετο ως δώρο στην κτίση και στο φωτογραφικό χαρτί.

Η Φανή Σαρρή συλλαμβάνει τη στιγμή της μετάβασης από τον παλαιό στον νέο κόσμο. Οι φωτογραφίες της αποστομώνουν με την αύρα τους, μυούν με τη δύναμη της έκφρασης, απεικονίζουν τον κόσμο των ανθρώπων και των αισθήσεων και δημιουργούν διττό συναίσθημα: νοσταλγίας γι’ αυτό που χάθηκε και ορμής για σύλληψη και ενόραση αυτού που υπάρχει και αυτού που έρχεται. Σταθερή αξία μεταξύ παλαιού και νέου, το αρχέγονο της ανθρώπινης φύσης και όλης της πλάσης, οι στιγμές χαράς και επικοινωνίας μεταξύ των ανθρώπων, καθιστούν τις φωτογραφίες ιστορικά ντοκουμέντα, ανάγλυφα για όσο υπάρχουν άνθρωποι.


Αγγελική Ζιάκα, Μάρτιος 2013

I have been photographing Muslims for twenty years, in Greece, Albania, Bosnia, Serbia, Kosovo, Bulgaria, in the Former Yugoslav Republic of Macedonia and in Turkey. I saw the war in Yugoslavia and the mushrooming of Islam in Sarajevo and Albania. The Muslim immigrants in France, Germany, U.K., Italy, Belgium, Netherlands I photograph now, seem to fuse in with the Muslims I saw years earlier in Iran and Iraq or those I saw in Algeria today.

I am a photographer, a woman born and raised as a Greek Orthodox Christian. I choose my subject matter because of the Muslim's colorful life and of the respect they show to me as a single woman. I do not judge, praise or condemn. Being tolerant and ready to accept differences, however, is not enough. It is imperative to recognize the existence of truths other than the ones we now and to have a vision that blends cultures.

About "Islam" of Fanny Sarri

It is so rewarding to look at the photographic voyage taken by a Greek woman into the lives of women living in the Islamic world.

We are, unfortunately, so much used to read, hear and see negative generalizations about the people from Moslem countries that it comes as a pleasure and an intellectual comfort to contemplate a visual study which is free, open, friendly to other nations and other people.

As I come from a family where my father was a Moslem from Damascus, Syria, in Ottoman days, and a Greek mother from Smyrna, i am familiar with two essential civilizations.

In the historical period in which we live we are unfortunately made more aware of conflicts than of the links between us all, links which start at the very base of our common humanity. From that initial base branch out multiple cultural differences which are the richness, the diversity make the human experience fascinating to watch and to study.

This is what Fanny Sarri has taken on herself to do. She put her artistic talent to a noble cause, going to different countries not to judge, praise or condemn, but to come close, to share her life with other women of widely different ways of life. Her work is not photojournalism but a visual essay, an understanding through one's eyes rather than one's words.

There is something cinematic in her work, because there is, above all, movement. Many kinds of movement.

There is first, her movement, from one country to other, countries apart from each other. Her physical traveling finds its energy in the movements of her heart; there is through her vision, a love-affair between her and the ways of life that she encounters. Photography usually can become easily exploitative, cold, ruthless...but here we have a woman who took the time to look at another woman in a kind of silent solidarity. And what did she see, what is she giving us to see?

We see women in their houses. The houses are simply furnished but they are full of color. These color photographs suit Fanny's purpose: they say: don't think that these women have a dull life, that their environment is depressed and depressing. To the contrary when you look attentively, you see that the houses have some rugs, the rug having remained in islamic cultures the main piece of furniture because it warms the house, it serves as a sitting place for receptions, it can be the place on which the family sleeps at night, and it fulfills a major aesthetic function. Poor people need beauty as much as the rich , and they are even and often more sensitive to beauty than the wealthy, and they see beauty in little things, like even casseroles, when they shine, linen and blankets, and so on...

There is a general sense of happiness all over this witnessing: a serious, quiet happiness, the thanking to God from a culture which never forgets divine presence, in its joys like in its tragedies.

I don't know how it happened, but Fanny Sarri has managed to portray the inner world of these people; they are , in her still-photographs, mostly on the go, their inner world balancing between a traditional life and their actual moving toward the future at a pace which is their own, a rhythm which is so often conditioned by the wars and turmoils they are going through.

Fanny Sarri has shown that there is happiness in human relations in general, and in marital or erotic relations. She doesn't judge, praise or condemn. She just looks. But behind her eyes there is a generous love which cover her images in transparent and subtle way, a love which too often missed in contemporary artistic expressions. This love that she projects on her works includes us in its radiance.


Etel Adnan

Muslims from Greece

Muslims from Greece, the inhabitants of the region of Thrace and "Akrites", frontiersmen of its mountains, with the multiple identities of self- and hetero-representation in the course of their long history, pre-Islamic and Islamic, formed the object of the inquiring gaze of the photographer Fanny Sarri in the 1990's.

Through her photographic lens, the photographer records this place and its people right after the abolishment of the barrier that alienated the mountainous lands of Western Thrace. This barrier collapsed along with the international Cold War constructions, the myths of which also left their imprint on the populations of other mountainous frontier areas of the country, segregating them for several decades from the world of the urban and semi-urban centres. Those not uprooted found their feet in their homeland and remained almost untouched by "progress" and the onslaught of "civilization".

Fanny Sarri's lens focuses on the clarity of women's faces, on the mystic character of local festivities, on daily life and its practices, in the frame of which interpersonal relations are crowned and generously informed by nature; her photographs exude colors, gazes, waves of movements and shadows, even odors. Moments of joy and interpersonal communication are framed within imposing mountainsides, which are transformed into hospitable human nests, while the resplendent and ample lucent light emerges as a gift both to the world and the photographic paper.

Fanny Sarri captures the moment of transition from the old to the new world. Her photographs are disarming through their aura and initiate the viewer through their expressive power; they depict the world of humans and senses, and trigger ambiguous feelings: nostalgia for what is lost, but also the desire to conceive and gain insight into what is here now and what is yet to come. The primordial essence of human nature and the entire creation, together with the moments of joy and communication, which are key values both to the old and the new, turn the photographs into vivid historical documents, and will keep doing so for as long as there are humans.


Angeliki Ziaka, March 2013
top